غلامرضا راه‌پیما گفت: ما در زمینه دیپلماسی قرآن کریم با خطوطی می‌توانیم وارد عرصه کتابت آن شویم که همه مسلمانان به آن اشراف داشته باشند. قرآن بهترین بستر را برای هنرنمایی مسلمانان فراهم کرده است.
به گزارش ستاد خبری بیست و نهمین نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم، نشست «قرآن کریم میراث مشترک جهان اسلام از منظر خوشنویسی» با سخنرانی علیرضا هاشمی‌نژاد؛ رئیس مجموعه پژوهش‌های دانشگاه باهنر، محسن سلیمانی؛ هنرمند خوشنویس، شهاب شهیدانی؛ هنرمند و استاد دانشگاه لرستان و غلامرضا راه‌پیما، استاد دانشگاه هنر تهران در نمایشگاه قرآن برگزار شد.
غلامرضا راه‌پیما؛ استاد دانشگاه هنر تهران، گفت: کلام وحی یک منبع الهام خوب و قوی برای حوزه کتابت به‌شمار می‌آید. اگر یک کاتب بخواهد مطلبی را بنویسد مثلا در زمینه ادبیات فارسی زیباترین شعر را انتخاب می‌کند. از آن طرف وقتی قرآن به زیباترین زبان بیان می‌شود، به زیباترین شکل ممکن هم نوشته خواهد شد. پس وقتی به موسیقی کلام قرآن نگاه می‌کنیم، ویژگی‌های آوایی‌اش آنقدر گوش‌نواز است که مخاطب را به وجد می‌آورد. ویژگی‌های دیگری هم می‌توانیم در آن پیدا کنیم.
وی با اشاره به هنر ایرانی در خطوط خاص کتابت قرآن، ادامه داد: وقتی ما در جغرافیای پنهاور جهان اسلام گام برمی‌داریم، همه مسلمانان جهان با کلام وحی در حوزه خطوط نسخ، ثلث، ریحان و طوقی و ... می‌توانند ارتباط بگیرند. در حقیقت اگر خط نستعلیق را عروس خطوط ایرانی در نظر بگیریم یا خط نستعلیق شکسته که از زیبایی خاصی برخودار است، وقتی این خط را خارج از مرزهای جغرافیایی ایران بیرون می‌بریم ارتباط برقرار کردن با خط نستعلیق در حوزه کتابت قرآن کریم بسیار دشوار به نظر می‌آید و مخاطبان فقط می‌توانند در حوزه گرافیک و زیبایی‌شناسی با آن ارتباط برقرار کنند.
این استاد دانشگاه افزود: اما وقتی انسانی از منتهی‌الیه شرق آسیا به سفر حج می‌رود و در مسجد النبی حضور پیدا می‌کند، ارتباط گرفتن با حوزه کتیبه بسیار آسان خواهد بود. ما در کتیبه‌نگاری قرآن کریم با خط ثلث همچنین در آیه‌نگاری قرآن با خط نسخ بسیار موفق بودیم. لذا اگر فردی مسلمان باشد می‌تواند از طریق خطوط ارتباط برقرار کند. پس ما در زمینه دیپلماسی قرآن کریم با خطوطی می‌توانیم وارد عرصه کتابت آن بشویم که همه مسلمانان به آن اشراف داشته باشند. قرآن بهترین بستر را برای هنرنمایی مسلمانان فراهم کرده است.
هماهنگی و همخوانی خوشنویسی در جهان اسلام
علیرضا هاشمی‌نژاد؛ هنرمند خوشنویس نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: رابطه بین تمایل به زیبایی و جایگاه کلام قدسی و توجهی که مسلمان به‌ویژه در قرن دوم به هندسه کردند، باعث شد خوشنویسی یکی از مهم‌ترین نمودهای هنری در تمدن اسلامی شود. بنابراین به نوعی مرکز توجه هنرمندان مسلمان قرار گرفت و آنچه که شما در تحولات این هنر از اواخر قرن اول تا قرن پنجم می‌بینید، واقعا حیرت‌انگیز است، یعنی سنت پیدایش فرم‌های متنوع در قالب ساختار بسیار دقیق، منظم و معنادار هندسی و رابطه بین فرم با محتوا خیلی مهم است؛ علاوه بر اینکه زمینه کاربردی طبیعتا بسیار تعیین‌کننده بوده است.
وی ادامه داد: کلام باید دقیق نوشته می‌شد تا قابل خواندن برای همه نومسلمانان باشد. مسلمانان خیلی زود به این نکته رسیدند که باید خطوطی داشته باشند که بسیار روشن، آشکار و عاری از پیچیدگی‌های غیرضروری باشد، برای همین در طول قرن‌های سوم و چهارم خطوطی مثل خط محقق و شکلی که تلفیق شده ریحان بود، برای کتابت قرآن مورد توجه قرار گرفت، برای اینکه مشخصات اشاره شده در آن موجود است؛ بسیار آشکار است، در عین اینکه دو وجه کاربردی بسیار مهم در رابطه با قرائت قرآن را دارد. از طرفی روی تناسب، شکوه و عظمت و جمال هم تاکید دارد.
این هنرمند خوشنویس اظهار کرد: در واقع خوشنویسی فرصت دیگری را پیش‌روی فرهنگ‌های متنوعی قرار داد که تحت لوای اسلام وحدتی را پذیرفته بودند که در عین‌حال توانستند ویژگی‌های خاص فرهنگی خود را هم به نمایش بگذارند. بنابراین از وجوه مختلف باید بسیار به جایگاه خوشنویسی توجه کرد، چون این هنر محملی برای رشد مکاتب و جریان‌‌های خاص هنری در جهان اسلام شد. نگرشی که در فرهنگ ایرانی، در ارتباط با برداشتی که هنر از طریق آشنایی با مفاهیم قرآنی داشت، این نمود بسیار شکوهمند و پرجلال ظاهر شد. فرهنگ‌های دیگر هم به تناسب این ارتباط را برقرار کردند و به نوعی در این زمینه یک هماهنگی و همخوانی در بین مراکز مهم تولید فرهنگ اسلامی در جهان اسلام به‌وجود آمد.
توجه به وجه وحدت‌آفرینی خوشنویسی قرآنی
شهاب شهیدانی؛ استاد دانشگاه لرستان نیز در ادامه مباحث مطرح شده در این نشست گفت: خوشنویسی فصل مشترک و با اهمیتی برای جهان اسلام است، درحالی‌که در میان مسلمانان بر سر برخی مسائل اختلافاتی وجود دارد، در حال حاضر کم چالش‌ترین و کم اختلاف‌ترین عرصه هنر قرآنی، خوشنویسی است.
وی افزود: در واقع گاه هنر خوشنویسی باعث وحدت‌آفرینی و رفع اختلاف شده است، چنان‌که در دوره صفوی با توجه به حمایت و رشد خط نستعلیق، شاهان صفوی برای رفع اختلاف با سلاطین عثمانی از قرآن به خط نستعلیق برای هدیه دادن استفاده کردند که این امر در بعضی موارد منجر به وحدت‌آفرینی شده است. به‌عبارتی بحث خوشنویسی قرآن در دوره صفوی به‌عنوان یک دیپلماسی فرهنگی در داد و ستدهای روابط خارجی به‌کار برده می‌شد، به‌طوری‌که در دوره صفویه برخی شاهان برای حل اختلافات با کشورهای دیگر، اقدام به فرستادن قرآن خوشنویسی شده به‌عنوان هدیه می‌کردند.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: با توجه به نکاتی که اشاره شد، اگر ما به قرآن از منظر هنر نگاه کنیم، آنقدر اشتراکات و سعه صدر و زیبایی در آن هست که ارزش دارد توجه بیشتری به آن داشته باشیم و در حوزه عملیاتی از آن استفاده کاربردی کنیم.
ضرورت نوآوری در خوشنویسی قرآنی
در بخش پایانی این نشست، محسن سلیمانی؛ هنرمند خوشنویس، گفت: یکی از عرصه‌های هنر اسلامی، خط و خوشنویسی است و به‌عبارتی کتابت تصویر قابل رویت از کلام خداوند است که ما را با وجه تصویری قرآن مواجه می‌کند که توانسته آن همه شکوه و بالندگی هنر اسلامی را نمایان کند.
وی ادامه داد: من معتقدم قرآن متعلق به همه فرهنگ‌هاست و به همه جهانیان تعلق دارد و بیان آن به شکلی است که با همه جهانیان امکان برقراری دیالوگ و گفت‌وگو را دارد. بنابراین اگر ما با این وسعت نگاه به قرآن بنگریم، این سوال مطرح است که در این حوزه باید چه ویژگی‌هایی را دنبال کنیم تا به هدف‌مان که گفت‌وگو با جهان است، دست پیدا کنیم.
این هنرمند خوشنویس بیان کرد: ما در هنر خوشنویسی باید اثری خلق کنیم که با جامعه امروز و فضای روز تناسب داشته باشد و بتواند جوانان را به خود جذب کند. جامعه امروز بسیار پرسشگر است. پس اگر با نگاه درمانگر به اثر هنری مانند خوشنویسی که مرتبط با قرآن است بنگریم، فضای زیادی برای ما و نسل امروز باز می‌کند.
بیست و نهمین نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم از 27 فروردین تا 9 اردیبهشت 1401 در مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است.